رسول پیروتی کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان

«ما تاریخی بسیار طولانی داریم امّا حافظه تاریخی ما بسیار کوتاه است»
چکیده:
سردار عزیزخان مکری نمونه‌ای است از مردان ولایت مکری که زندگی سخت و تربیت عشیره‌ای دامنه‌های زاگرس از آنها مردمانی با اراده و دارای روحیه نظامی‌بالایی ساخته است. سردار در شهر مرزی سردشت از ولایت مکری چشم به جهان گشوده و از این گوشه ایران خود را به دربار سلاطین قاجاری در تهران رسانیده و از هفت خوان فامیل بازی و اشراف سالاری‌های قدرت گذشته و به قله مناصب و قدرت در دستگاه قاجاری دست یافته است.
سردار مکری در مسایلی چون محاصره هرات، سرکوب شورش شیراز در سال 1256ه.ق/1219ه.ق به دوران فریدون‌میرزا والی فارس و شورش سال1264 ه.ق/1226ه.ق مردم فارس بر علیه نظام‌الدوله حاکم آن ایالت نقش مهمی ‌داشته و با نشان دادن توانمندی‌هایش مطلوب و برگزیده امیرکبیر می‌شود. ‌میرزا تقی‌خان امیرکبیر او را در مقام معاونت خود و فرماندهی کل نیروهای ایران قرار می‌دهد. سپس سردار کل فتنه بابی‌های زنجان را در سال 1266ه.ق/1228ه.ق سرکوب و به عنوان نماینده ناصرالدین‌شاه پادشاه ایران در شهر ایروان به دیدار الکساندر نیکلاویچ ولیعهد روسیه می‌رود. سردار کل که اهل سواد و دارای خط خوبی بوده، توانایی علمی ‌بخصوص در علوم نظامی‌ داشته که این توانمندی موجب می‌شود به عنوان مدیر مدرسه دارالفنون انتخاب شود.
پس از قتل امیرکبیر سردار کل یکی از معدود افرادی است که در مقابل عوامل بیگانه و درباریان فاسد مقاومت کرده است. دشمنان سردار برای دوره کوتاهی توفیق می‌یابند و سردار بزرگ کرد را عزل می‌کنند اما سردار از مقاومت خود دست بر نمی‌دارد و دوباره به قدرت دست می‌یابد. عزیزخان در دوره پیشکاری‌اش در ایالت آذربایجان امنیت کاملی برای مردم آن دیار فراهم کرده آثاری فراوان از خود به یادگار گذاشته است.
اهمیت مسئله‌ و پیشینه‌ی آن:
مطالعه زندگی مردان بزرگ هر ملّت و سرزمینی یکی از جذّاب‌ترین کارهای فرزندان آن ملّت و سرزمین است. کردها که از همان ابتای تاریخ قلّه‌های غرب و شمال غرب فلات ایران را در اختیار خود داشته‌اند و برای حفظ این قلّه‌های عزّت و شکوه تلاش بسیار نموده‌اند. امّا آن چنان که باید نتوانسته‌اند زندگی مردان دلاور و شجاع خود را برای آیندگان مکتوب کنند به همین دلیل فرزندان این ملّت همیشه در حسرت شناخت دلاورانشان مانده‌اند.
معرفی سردار کلّ و پایمردیهای او،‌ نوشیدن آبی زلال است در بیابانی خشک و لم یزرع. زندگی سردار کلّدر لای متنهای معاصر مانده است در احکام ابلاغی، گزارشهای نظامی، در تشویقات و ترفیعات و امّا فرزندان ولایت مکری سردار را تنها از روایاتی مختصر که از پدران خود شنیده‌اند سردار را می‌شناسند. امّا واقعیّت سردار در مرکز اسناد و در منابع دست اول دوره قاجار دست نخورده باقی مانده است. در سالهای گذشته عباس اقبال آشتیانی در مجلّه یادگار مقاله‌ای درباره زندگی سردار نوشته و در کتاب تاریخ مشاهیر کرد و کتاب شرح حال رجال ایران نیز زندگی سردار بصورت مختصری نگارش یافته است.امّا سردار منتظر کارهای تحقیقاتی بیشتری است تا او را به عنوان یکی از الگوهای خدمت و کاردانی به فرزندان مکریان معرفی کنند.

مقدمه :
هیزیش بروگش سفیر پروس در دربار ناصرالدین‌شاه در کتاب "سفری به دربار سلطان صاحب‌قران " چنین حکایت می‌کند: قبل از حرکت من از پروس ( آلمان کنونی) به سوی ایران،‌ترجمه آثار شاعری ایرانی به نام‌میرزا شفیع به زبانهای اروپایی غوغایی در محافل ادبی آلمان و سایر کشورهای اروپا بر پا کرده بود.اما بدبختانه هموطنان این شاعر به کلی او را از یاد برده بودند و او را نمی‌شناختند. و همچنین در تفلیس مدیر یک داروخانه شیشه‌ای دارو به من داد و گفت: این داروی ایرانی ضدحشره است آن را بگیر که در طول مسافرت به ایران برای رفع حشرات به دردتان می‌خورد. با تعجب گفتم: ما داریم به ایران می‌رویم این دارو را همانجا خواهیم یافت. گفت: نه اشتباه می‌کنید،در ایران حشره زیاد است ولی داروی ضد حشره نیست،‌ این دارو اسمش ایرانی است و گر نه در قفقاز ساخته می‌شود و در ایران وجود ندارد. ‌
حیرت‌زده با خود گفتم که عجب ماجرایی است، ‌در ایران شاعری وجود داشته که هیچ ایرانی او را نمی‌شناسد ولی اشعارش در اروپا غوغا به پا می‌کند و در قفقاز دارویی به نام داروی ایرانی وجود دارد که باز هم ایرانیها از آن بی‌اطلاع و بی‌بهره هستند. خود حال حکایت مفصل بخوان از این مجمل.
سردار عزیزخان مکری که عناوینی چون سردار کل عساکر ایران، وزارت جنگ، ‌آجودان‌باشی و ریاست مدرسه مبارکه دارالفنون را درکارنامه وزین لشکری و کشوری خود داشت از نادر مردان تاریخ ایران است که در شرایط سخت و روزهای صعب پس از امیرکبیر تسلیم دربار و خدمتگذار بیگانه نشد این مرد بزرگ نزدیک به چهل سال (1287ه.ق -1253ه.ق) در مشاغل عمده لشکری و کشوری در مقام خدمت به مملکت خود بوده و به دلیل کفایت و کاردانی نام و آوازه فراوان یافته است1 نوشته‌ای که پیش رو دارید، می‌خواهد زندگی این سردارکرد مکری رااز روی منابع دست اول و کتب و مقالاتی که از آنها بهره گرفته‌اند نشان دهد.
سرزمین‌های کردنشین:
شمال اردلان و جنوب و غرب دریاچه ارومیه که ولایت مکری را هم در برمی‌گیرد در میان کوهستانهای زاگرس، در شمال غرب ایران به دلیل نزدیکی به بین‌النهرین و حضور اقوام و نژادهای مختلفی چون سکاها، ماناها و مادها و حملات آشوری و اورارتویی و متعاقباً شهرهای مدفونی چون حسنلو، ایزیرتو، موساسیر یا همرانو از هزاره‌های قبل از میلاد از اهمیت خاص برخوردار بوده است. این سرزمین همیشه بهترین سواره نظام را برای حکومتها تأمین می‌کرد و«بزرگترین عشیره‌های کرد ایران مانند، ‌منگور، ‌مامش، زرزا، گورک، ‌پیران، سویسنی، بیگزاد، ‌آلان و دهبکری در این نا?